Edhe pse Turqia ka pasur një histori të gjatë dhe të shquar si një pushtet i Perandorisë Osmane rajonale, të sunduar nga Stambolli, ishte një fuqi e madhe , dhe Republika e vetë Turqisë është një komb relativisht i ri , i themeluar më pak se një shekull më parë. E megjithatë ajo ka pasur dhe ka hasur në shumë grushtet si pasojë e dështimeve të standardeve demokratike.
Dhe niveli i lartë e trazirave nuk është saktësisht një aksident. Në fakt, një nga arsyet në vargun e grusht shtetit ka të bëjë me diçka të pjekur në sistemin turk të qeverisjes. Siç është shpjeguar TIME pas një nga ato grusht shteti, kushtetuta e vendit lë ushtrinë me autoritetin për të “hap” kur është e nevojshme; Udhëheqësit ushtarakë nuk janë mirënjohës për udhëheqësit politikë.
Si mediat po ashtu dhe revistat vënë atë në vitin 1960, pas autokratik Kryeministri Adnan Menderes u rrëzua në një grusht shteti në masë të madhe pa gjak ushtarak: “Ushtria turke ka vëzhguar prej kohësh me përpikëri këshillën e të ndjerit të madhe Kemal Ataturkut se ushtria duhet të qëndrojnë jashtë politikës partiake.
Kur ushtria mori pushtetin, udhëheqësi i grushtit të shtetit Kemal Gursel deklaroi se “qëllimi dhe synimi i grushtit të shtetit është që të sjellë vendin me të gjithë potencialin për një demokraci të drejtë, të pastër, dhe të ngurta” dhe se ushtria kishte për qëllim të dorëzojë pushtetin për një qeveri të zgjedhur në mënyrë demokratike. Gursel përfundimisht e mbajti pushtetin si kryeministër dhe president deri në vitin 1966.
12 mars 1971 Tensionet brenda dhe anët e ndryshme të Turqisë, spektri politik dhe ngecja ekonomike çoi situatën e përgjithshme ushtarake në vende Memduh Tagmaç për të nisur atë që është njohur si një “grusht shteti nga ana e memorandumit.” Në vend se një ndërhyrje të drejtë-jashtë ushtarak, ai i dha ministrit të atëhershëm kryeministër Sulejman Demirel një ultimatum, duke kërkuar “formimi, në kontekstin e parimeve demokratike, e një qeverie të fortë dhe të besueshme, të cilat do të neutralizojnë situatën aktuale anarkie.”
Memorandumi çoi në dorëheqjen Demirel . Ushtria nuk e ka direkt të kapur pushtetin, mbikëqyrjen në vend një seri të qeverive kalimtare që zgjati deri në vitin 1973.
Situata sociale dhe politike në Turqi nuk ka fare të vendosen pas vitit 1973, dhe përsëri ushtria mori gjërat në duart e saj. Nga fundi i vitit 1979, disa oficerë të lartë të rangut turke vendosi të fillojë një grusht shteti, i cili fillimisht ishte planifikuar për në mars, por ka ndodhur muaj më vonë. Më 12 shtator, një grusht shteti u shpall në televizionin kombëtar, së bashku me njoftimin se ky ligj do të vendoset në vend.
Kushtetuta është revokuar dhe zëvendësohet me një tjetër që ishte vënë në një referendum në vitin 1982 dhe të miratuar nga 92% e votuesve. Me kushtetutën e re në vend, zgjedhjet u zhvilluan. Kenan Evren, një nga gjeneralët të cilët kanë udhëhequr grusht shtetit, ka mbetur në pushtet si president për shtatë vitet e ardhshme.
27 shkurt 1997 , Ushtria mori kontrollin e vendit përsëri me atë që është emërtuar shkëlqyeshëm një “grusht shteti postmoderne,” gjatë presidencës së Sulejman Demirel (i cili kishte qenë më parë i shkarkuar si kryeministër nga grusht shteti 1971.)
Të shqetësuar në lidhje me një prani në rritje të Islamit politik në vendit, një grup i gjeneralëve të udhëhequr nga Ismail Haki Karadayı prezantoi qeverinë, të udhëhequr nga Nexhmedin Erbakan, me një seri rekomandimesh-duke përfshirë edhe mbylljen e shumë shkollave fetare dhe ndalon bartjen e shamisë në universitete. Gjeneralët pastaj detyruan kryeministrin të japë dorëheqjen.
Një qeveri e përkohshme u formua dhe ushtria përfundimisht detyroi Partinë e Mirëqënies nga pushteti në vitin 1998.
Pra presidenti i tanishëm i Turqise ,Erdogan i cili ne vitin 1998 atëherë ishte kryetar i bashkisë së Stambollit, u dënua me burg dhe të ndalohen nga politika për pesë vjet pas leximit publikisht një poezi islamike. zgjedhjet e reja u mbajtën në vitin 1999. Erdogan u zgjodh president në vitin 2014.
Por më 15 korrik 2016 një thirrje e pazakontë për namaz dukej nëpër Stamboll të premten në mbrëmje gjatë një grusht shteti në tentativë ushtarake kundër qeverisë turke.
Por thirrjet natën e përpjekjes për grusht shteti ishin të pazakonta dhe i vazhdueshëm. Ata erdhën pasi Presidenti turk Recep Tayyip Erdogan i kërkoi qytetarëve që të dalin në rrugë.
“I bëj thirrje popullit turk të mbledhë në sheshe publike dhe aeroporte. Kam besuar kurrë në një fuqi më të madhe se fuqia e popullit, “tha ai në një intervistë se është i lidhur së bashku duke përdorur app Apple FaceTime dhe transmetuar në Al Jazeera.
Përpjekja për grusht shteti u pasua orë më vonë nga një pamje po aq dramatike publik nga presidenti, Rexhep Tajip Erdogan, vendndodhja e të cilit ka qenë i panjohur për orë pas komplotistët pohoi të ketë kontroll të marrë. Fluturon në aeroportin Ataturk të Stambollit nga një vend të fshehtë të shtunën në mëngjes, zoti Erdogan sinjalizoi se grushti i shtetit ishte i dështuar.
Ne funde themi se megjithatë, nga ana e papritur e ngjarjeve në Turqi lënë kontrollin e zotit Erdogan në pushtet të pasigurt. Vendi është rimëkëmbur nga një valë e ekstremizmit vdekjeprurëse nga ana e Shtetit Islamik, duke luftuar për të akomoduar qindra mijëra refugjatë nga lufta në Sirinë fqinje dhe për të luftuar një kryengritje rilindur kurd në juglindje të Turqisë. Z. Erdogan, një islamik i cili ka dominuar politikën për më shumë se një dekadë, ka tjetërsuar edhe shumë turq me sjelljen e tij gjithnjë e më autokratik.
Autori: Adnan Gajtani
Magjister i Diplomacise
